همچنين رسيدن به اين نكته كه راز رشد اقتصاد و توسعه اقتصادي چيزي جز تجارت با ساير ملل نيست و علل كاهش سهم كشور در صادرات قالي در عرصه جهاني در نتيجه عدم به‌روزرساني قوانين تجاري و به‌خصوص شرايط مالكيت خصوصي و آزادي بازار و تعاملات اقتصادي در بازارهاي جهاني است. چرا كه از بُعد نظري، سرمايه‌گذاري در رشد و توسعه اقتصادي هر كشور، نقش مهمي را ايفا مي‌كند. بسياري از اقتصاددانان، به‌خصوص اقتصاددانان نئوكلاسيك، سرمايه را موتور رشد اقتصادي به‌حساب مي‌آورند و از طريق به‌كارگيري بهينه منابع توليدي، استفاده از امكانات سرمايه‌گذاري را از مهم‌ترين عوامل دستيابي به پيشرفت اقتصادي و توان‌افزايي مادي مي‌دانند.

عوامل توليد مانند سرمايه، نيروي كار و تكنولوژي قابليت تحرك و عبور از مرزهاي رسمي كشورها را دارند و به طرق مختلف تجارت بين‌الملل و تحرك منابع مولد مي‌توانند جانشين يكديگر شوند. تجارت بين‌الملل و تحرك منابع مولد آثار اقتصادي بسيار متفاوتي روي كشورها به جاي مي‌گذارند. همچنين استعمار در معناي لغوي به آباد كردن آمده است. پديده‌اي كه از قرن ۱۵ميلادي توسط كشورهاي اروپايي نظير انگلستان، اسپانيا، پرتغال و فرانسه نسبت به قاره‌هاي ديگر فراگير شد، در قرن نوزدهم به اوج خود رسيد و در قرن بيستم در صحنه سياسي و اقتصادي بين المللي رو به زوال و نابودي رفت. استعمار در اصل يك پديده تاريخي خاكستري است زيرا نه سراسر شر و چپاول است و نه سراسر خير و نيكي و انسان‌دوستي. نظريه‌پردازان بزرگي در مورد استعمار نظريه‌پردازي كرده‌اند كه در اينجا فقط به دو نفر به منظور پرهيز از اطاله كلام اشاره‌اي بسيار گذرا مي‌كنيم: جان لاك نظريه‌پرداز انگليسي قرن هفدهم ميلادي، به‌عنوان بنيان‌گذار ليبراليسم مدرن، از هواداران استعمار است. طبق استدلال او اگر كشور توسعه‌يافته‌اي مانند انگلستان كشورهاي هند يا آمريكا را استعمار مي‌كند باعث انتقال سرمايه و تكنولوژي و ايجاد زيرساخت‌هاي لازم در آن كشورها مي‌شود، و اين يك بازي دو سر برد است (كشور استعمارگر منابع و نيروي كار كشور مستعمره را در اختيار دارد و در مقابل كشور مستعمره از تكنولوژي آن كشور برخوردار مي‌شود). كه در نهايت باعث افزايش توليد جهاني و افزايش رفاه ملل جهان مي‌شود. ديدگاه جان لاك يك ديدگاه خوشبينانه است و مضرات استعمار را روشن نمي‌كند براي تعيين كردن قسمت‌هاي سياه استعمار نظري به آراي كارل ماركس بنيانگذار مكتب ماركسيسم و سوسياليسم علمي مي‌اندازيم. ماركس مي‌پذيرد كه استعمار فوايدي براي كشور مستعمره دارد اما اشاره‌اي مهم به تقسيم نابرابر سود حاصل از توليد كالا و خدمات مي‌كند كه سرمايه‌داران استعمارگر از ارزش اضافي به‌دست آمده از كالاي توليد شده سهم به مراتب بيشتري را از كشور مستعمره براي خود در نظر مي‌گيرند و اين خود باعث نابرابري جهاني و تقسيم كار ناعادلانه در فضاي بين‌المللي مي‌شود. با توجه به دو آراي متفاوت در ادامه بايد به اين نكته اشاره كنيم كه ايران هرگز مستعمره كشورهاي استعمارگر نبوده است و استقلال ايران به گفته تاريخ، در تاريخ معاصر حفظ شده است. در دوران قاجار بي‌كفايتي پادشاهان قاجار اغلب به پاي استعمار روس و انگليس نوشته شده است. در صورتي كه تمامي ابزارهاي مدرن كه امروزه در زندگي ما وجود دارند به‌خاطر آشنايي ملت با پديده‌اي به نام مدرنيته بوده است. چاپ، راه‌آهن، برق، مشروطه‌خواهي، گمرك، بانك، پول ملي و مدرن و... در ابتدا با نگاهي به سندي مربوط به سال ۱۸۵۰ميلادي (۱۲۲۹ه‌ ش-۱۲۶۶ه ق) نوشته ياكوب پولاك، چگونگي وضعيت تجارت صنايع‌دستي ايران را مورد بررسي قرار مي‌دهيم. سند شماره ۳: صنعت قاليبافي [سال ۱۸۹۴م-۱۲۷۳ه ش-۱۳۱۱ه.ق[ «}...اين تجارت بدون كمترين كمكي از سوي دولت و بدون هيچ نوع امتياز، فقط به‌خاطر كار و پشتكار صادقانه در مواجهه با مشكلات و مخالفت تجار و فروشندگان بومي، توانست كم‌كم پا بگيرد تا آنجا كه امروز نظير آن‌ را در ايران نداريم. در هيچ يك از شهرهاي ايران يك چنين رويدادي را نمي‌بينم، نه در شهرهاي ثروتمند و نه در شهرهاي كاركن و مرفه. تمام مردم با راحتي تمام مي‌پوشند و مي‌خورند و زندگي مي‌كنند و بسيار هم راضي و خوشحال به‌نظر مي‌رسند. همه آنها از طريق قاليبافي زندگي مي‌كنند، تاثيرات خوب آن در تمام منطقه مشهود است. در سال‌هاي زندگي‌ام در ايران، مهم‌ترين شهرهاي آن ‌را ديدم، ولي جايي نديدم كه مثل سلطان‌آباد اين‌قدر مرا بگيرد. براي آقايان زيگلر و كمپاني، مهم اين بود كه كار خوبي را كه در اينجا شروع كرده بودند از دست ندهند. آنها براي توانايي شان و برآوردن انتظارات بازارهاي فرش اروپا و آمريكا، خارج از شهر تاسيسات بزرگي راه انداختند كه حدود ۳۷ هزار متر مربع را با هزينه ۶۰۰۰ ليره در بر مي‌گرفت. اين تاسيسات بسيار بزرگ بود و باعث شد كه اهالي اينجا نام آنجا را قلعه بگذارند. آنها در اين تاسيسات داراي خانه‌هاي مسكوني براي كاركنان و ماموريتشان، انبارها و بالاتر از همه صباغ‌خانه(رنگرزي) بودند. بنابراين به دليل همين صباغ‌خانه بود كه آنها توانستند مرغوب‌ترين رنگ را به‌دست آورند و هماهنگ و منطبق با سليقه افراد دنياي جديد شوند... انبارهاي پشم رنگين آنها عجيب و غريب است، در آنجا به مقدار زيادي از هر نوع رنگ كه به تصور آيد ديده مي‌شود، آنها كهكشاني از پشم رنگي تلنبار كرده‌اند. با نظم و ترتيب، انواع و اقسام پشم رنگي را جدا و وزن مي‌كنند و تحويل بافنده مي‌دهند و ضمنا از آنها كاغذي مي‌گيرند كه مقدار پشم و طرح قالي و اندازه آن روي آن نوشته شده است. تمام اين تفصيلات در دفترچه‌اي يادداشت مي‌شود تا آنجاكه وقتي فرش بافته شده را مي‌آورند به سادگي و به سرعت در دفترچه مشخص مي‌شود. شگفت‌انگيز است كار افرادي كه در اداره اينجا مشغول به‌كارند و كارشان دريافت و ارزيابي قالي‌هاست و در يك چشم به هم زدن عيب و نقص قالي را درمي‌يابند. در اينجا بايد چند كلمه منصفانه هم راجع به‌كار آقايان زيگلر كه بحق در اين زمينه پيشرو هستند بگويم؛ ولي ضمنا بايد از ساير شركت‌ها هم نام ببرم كه در سلطان‌آباد نمايندگي دارند نظير آقايان جي.سي.پ هوتس و پسران كه در لندن، بوشهر و اصفهان و ... نمايندگي دارند. آنها نه مي‌خواهند استفاده از اين تجارتي كه در اينجا باز شده متوقف شود و نه اينكه چشمشان را روي منافع عمومي بسته‌اند. آنها در نظر دارند كه در جاهاي ديگر ايران هم چنين تجارتي را توسعه دهند. آنها هم كارشان را حدود ۱۰ سال قبل در سلطان‌آباد آغاز كرده‌اند و با آقايان زيگلر به رقابت دوستانه‌اي پرداخته‌اند. آنها حتي پا را فراتر نهاده و صباغ‌خانه براي خود تاسيس كرده‌اند؛ افرادي از جوانان را براي يادگيري و مطالعه دقيق تجارت فرش گسيل داشته‌اند و در واقع آنها براي بالا بردن سطح اين تجارت آنچه را كه مي‌توانستند انجام داده‌اند... آقاي آلپيگر مدير كمپاني زيگلر به من گفت كه وقتي ۲۰ سال پيش به سلطان‌آباد آمد فقط ۴۰ كارگاه بافندگي در اينجا وجود داشت؛ حال به حدود ۱۲۰۰ دستگاه رسيده است و در دهات مختلف هم ۱۵۰۰ دستگاه يافت مي‌شود. اگر بگويم روي هم رفته در سراسر اين ناحيه قريب به سه هزار كارگاه بافندگي كار مي‌كنند و محصول سالانه توليدات قالي آنها در حدود پنج ميليون قران (پانصد هزار تومان)است خيال نكنم در ارزيابي‌ام راه اشتباه رفته باشم»(عيسوي،۱۳۶۲). اشاره‌اي ديگر مي‌كنيم به يكي از صنايع ملي در فرش كه در پس چهره زيباي خود چه نازيبايي‌ها و ناكارآمدي‌هايي داشته است. بخشي از كتاب «اقتصاد شهر اصفهان» را كه وضعيت كارگاه‌ها و بافندگان زمان بعد از تاسيس شركت سهامي فرش ايران را گزارش مي‌دهد، مي‌آوريم. «در صفحه نه آن كتاب، بررسي كارگاه‌هاي اصفهان آمده است كه در اين شهر شركت سهامي فرش تاسيس شده است، اين شركت در اينجا داراي ۴۰۰ دستگاه قاليبافي و در همين حدود در حومه شهر است. در خاتمه اين بخش از كتاب، تذكر داده شده كه وضع بهداشتي و تامين و به‌طور كلي وضع زندگي كارگران قاليباف خوب نبوده و وضع بدي دارند،ضعف چشم ناشي از نور كم كارگاه و لزوم دقت زياد به‌كار، امراض مسري ناشي از كثيف بودن مواد اوليه، بيماري‌هاي ريوي و سل، دردهاي استخوان و مفاصل ناشي از نمناكي و رطوبت كارگاه و ... گريبانگير قاليبافان است. در كتاب و مطالعه تحقيقي بالا نوشته شده است كه تقريبا هيچ‌كدام از اين كارگران بيمه نيستند و كمك‌هايي كه از طرف شركت سهامي فرش و برخي توليدكنندگان ديگر به آنها مي‌شود بسيار ناچيز و بي‌اهميت است.(تاريخ انتشار كتاب بررسي كارهاي دستي اصفهان اسفند ۱۳۴۷ است.) اضافه بر همه اينها فقر و معيشت ضعيف و نداريشان آنها را در وضعي ناهنجار قرار داده كه با امراض و نگراني‌هاي فوق‌الذكر دست به‌دست هم داده و طبقه‌اي مفلوك به‌وجود مي‌آورد، ناگفته نماند بسياري از اين كارگران زنان و خردسالان هستند كه به‌خاطر ضعف بدن و جهات ديگر عواقب شوم‌تري به‌وجود مي‌آورد» (كلباسي،۱۳۵۳). مسلما از مهم‌ترين دلايل كاهش سهم كشور در توليد فرش دستباف نبود قوانين تجاري به‌روز و مدرن و همچنين شرايط مالكيت خصوصي و آزادي بازار و تعاملات اقتصادي بين‌الملل با كشورهاي پيشرو اقتصاد در جهان است و به نظر ما اگر شرايط نهادي بازار در كشور اصلاح نشود اين روند كاهش توليد فرش ادامه خواهد داشت.

منبع خبر : سايت خبري شعار سال