فرش ايراني

به نقل قاليشويي اديب از الي گشت: قديمي ترين نمونه فرش جهان كه بشر تاكنون موفق به كشف آن ها شده است قاليچه آريايي با نقش هاي هخامنشي است كه در ۸۰ كيلومتري مغولستان كشف شد، باستان شناسان معتقدند اين فرش به دست پارت ها يا مادها بافته شده است. اسناد تاريخي نشان مي دهد از همان دوران تا كنون فرش ايراني از شهرت جهاني برخوردار بوده است. امروز به نحوي فرش را نمادي از ايران در جهان مي شناسند و نزديك به يك سوم فرش هاي دستباف دنيا در ايران بافته مي شود.

طرح  فرش

به طور كلي دسته بندي‌هاي مختلفي براي طرح و نقشه در فرش ايراني بيان شده است كه در اين‌ جا به معرفي ۱۰ دسته بندي از دستبه بندي ۱۹ گانه ‌اي كه توسط شركت سهامي فرش ايران ارائه شده است اشاره مي كنيم. بر اساس اين تقسيم نقشه ‌هاي فرش ايران به ۱۹ گروه اصلي و تعداد زيادي طرح ‌هاي فرعي تقسيم مي ‌شوند كه ۱۰ مورد از آن ها عبارتند از:

طرح‌هاي آثار باستاني و ابنيه اسلامي: همان طور كه از اسمشان مشخص است اين طرح ها از ساختمان ها و كاشي كاري هاي بناها الهام گرفته شده اند كه از جمله مشهورترينشان مي توان به مسجد شيخ لطف الله، محرابي كوفي، مسجد كبود، مقبره شيخ صفي، سردر امام زاده محروق، گنبد قابوس، مسجد شاه اصفهان، تخت جمشيد، طاق بستان، طاق كسري(ايوان مدائن)، و زيرخاكي اشاره كرد.

طرح شاه عباسي: در اين فرش ايراني گل هاي معروف شاه عباسي به كار رفته است و در برخي موارد با نقوش اسليمي تركيب شده اند كه نمونه هاي آن لچك ترنج شاه‌ عباسي، افشان شاه عباسي، شاه عباسي درختي، شاه عباسي شيخ صفي و … مي باشند.

طرح اسليمي: طرحي متشكل از شاخه هاي دوراني در ميان برگ ها كه درختي را شكل مي دهند. اسليمي به زير شاخه هاي زيادي تقسيم مي شود كه از جمله آن مي توان به اسليمي، اسليمي بندي، اسليمي شكسته، اسليمي دهان اژدر، اسليمي لچك ترنج، اسليمي ترنج دار و اسليمي ماري اشاره كرد.

طرح افشان: در اين فرش ايراني بين كليه بندها و نگاره هاي فرش پيوستگي و ارتباط كاملي دارد و گويي تصويرگر طرح از هنگام كشيدن آن تا اتمام كار قلم را از روي كاغذ برنداشته است. به عبارت ساده تر همان گونه كه از نام نقوش اين گروه پيداست، تمامي گل و برگ‌ ها و بندهاي موجود در طرح، در متن فرش پراكنده و افشان شده ‌اند. اين فرش را مي توان در دسته طرح هايي قرار دارد كه قرينه نگاري در آن درنظر گرفته نشده است.

طرح بته جقه: در طرح بته جقه از درخت سرو الهام گرفته شده و مشهورترين دسته هاي آن، بته جقه، بته شاخ گوزن، بته ترمه، بته سرابندي، بته خرقه ‌اي و … مي باشد.

طرح اقتباسي: اين مورد از طرح هاي فرش ايراني بيشتر در مناطق مرزي بافته مي شود و شباهت زيادي با كشورهاي همسايه دارد.

طرح بندي: در اين طرح يك قطعه كوچك از يك طرح در سرتاسر فرش چه از جهت طول و چه از سمت عرض تكرار گردد. چون اين قطعات در مرحله تكرار به هم مي ‌پيوندند، آنرا بند بندي مي نامند.

طرح تركمن: گروهي كه در طرح هاي ايلي و كوچ نشين جا مي گيرند و معمولا ذهني و بدون نقشه قبلي بافته مي شوند.

طرح قابي: گروهي از فرش هاي ايراني كه در آن ها فرش به قسمت ‌ها يا قاب‌ هاي مختلفي تقسيم شده كه به طور منظم در كنار هم قرار گرفته اند و در داخل هر قاب با گل و برگ ‌هاي مختلفي تزيين شده است.

طرح ماهي در هم: يكي از قديمي ترين و رايج ترين طرح هاي فرش ايراني كه در آن بافنده نقشي پايه را در طول و عرش فرش تكرار مي كند. از دسته هاي متفاوت آن ماهي هراتي، ماهي فراهان، ماهي زنبوري، ماهي كردستان و زيره ماهي مي باشند.

ويژگي هاي يك فرش خوب

آن چه در بيشتر خانه هاي ايراني ديده مي شود و سليقه ما به آن عادت كرده است طرح ترنج است كه داراي حاشيه هايي پهن و ميان آن طرح هاي بيضي و دايره اي وجود دارد. يكي از مشخصه هاي فرش ايراني دستباف آن است كه اغلب چند سانتي متر اختلاف در ابعاد فرش در قسمت هاي بالا و پايين وجود دارد كه در واقع اين يكي از مشخصات فرش دستباف است و عيب به شمار نمي رود، اما در صورتي كه در قاليچه هاي كوچك به چشم مي آيد. با تا كردن فرش دستباف از قسمت مياني مي توانيد از تقارن آن اطمينان پيدا كنيد.

يكي ديگر از مشخصه هاي فرش ايراني تقارن رنگ است بهتر است هنگام روشنايي روز براي خريد فرش برويد و در زير نور طبيعي به قسمت هاي متقارن آن دقت كنيد تا يك شكل باشند. البته نكته اي كه براي اين كار لازم است در نظر بگيريد آن است كه رنگ فرش دستباف در جهت خواب آن تيره تر به نظر مي آيد. به طرح ها و اشكال آن نيز به خوبي دقت كنيد تا جايي نصفه و نيمه كاره نمانده باشد.

فرش خوب بايد پرزهايي درخشان و منعطف داشته باشد. دقت كنيد كه اگر قسمت انتهايي پرز با رنگ سطح فرش اختلاف داشته باشد نشان آن است كه براي رنگ كردن از رنگ هاي جوهري استفاده كرده اند و ممكن است فرش رنگ بدهد. فرش هايي كه پرزهايي ضمخت دارند به سختي تميز مي شوند. احتمالا اكثرا مي دانيد كه فرش ايراني دستباف با پا خوردن، نور و شست و شو نه تنها خراب نمي شود بلكه بر زيبايي هايش اضافه شده و هرچه بيشتر بماند بر ارزش هاي مالي و هنري اش افزوده خواهد شد.

براي اطمينان از اين كه براي رنگ كردن فرش ايراني از رنگ هاي طبيعي استفاده شده است مي توانيد در هنگام خريد دستمال مرطوبي را بر روي آن بكشيد اگر رنگ داد نشان دهنده آن است كه از رنگ هاي مصنوعي استفاده شده است.